Cement – biały symbol Opola

Opole to miasto cementowni, choć należałoby dodać, że bardziej ze swojej historii niż czasów obecnych, bo choć było ich dziewięć, ostała się tylko jedna… Miasto o swojej tradycji jednak pamięta, bo w Muzeum Śląska Opolskiego czynna jest czasowa wystawa „Cementownie Opola. Przemysł w strukturze miasta”, a niedawno przy Kamionce Piast kolejną otworzył prezydent Opola Arkadiusz Wiśniewski.

Na tę historię składa się dziewięć cementowni funkcjonujących w Opolu przed wojną. Mówiło się też o ośmiu zakładach, ponieważ pierwsza cementownia Friedricha Wilhelma Grundmanna z czasem połączyła się z drugim zakładem Heymanna Pringsheima. Przez niemal pół wieku działała potem pod szyldem Oppelner Portland-Cement-Fabriken. Po wojnie uruchomiono tylko cztery cementownie: Groszowice, Bolko, Piast i Odrę – powstała w 1872 roku i jako jedyna funkcjonuje do dzisiaj.

Powstawaniu cementowniom w naszym mieście sprzyjała natura, ponieważ na tym terenie są duże złoża margla, potrzebnego są do produkcji cementu portlandzkiego (wynalezionego na początku XIX wieku w Anglii). Produkcja tego cementu stanowiła w XIX i XX w. markę, symbol Opola. Dodatkowym atutem było położenie miasta nad Odrą i dobrze rozwinięty transport rzeczny, który stanowił udogodnienie w dystrybucji surowca.

Cementownie miały spory wpływ na rozwój miasta. – Duże przedsiębiorstwa dające pracę wielu mieszkańcom miasta i okolicznych wsi napędzały rozwój Opola. Cementownie stanowiły potężny rynek pracy. Nastąpił znaczny wzrost liczby mieszkańców – z nieco ponad 4 tysięcy osób w 1816 roku do ponad 19 tysięcy w 1890 roku. Ponadto po plebiscycie w 1921 roku, gdy przesunięto granicę i do Opola przeniesiono niektóre urzędy, konieczne było wybudowanie budynków użyteczności publicznej oraz mieszkań dla napływającej ludności – mówiła w niedawnym wywiadzie do magazynu „Opole i kropka” kurator wystawy „Cementownie Opola. Przemysł w strukturze miasta” Bogna Szafraniec. Ekspozycję można oglądać w Muzeum Śląska Opolskiego jeszcze do 30 czerwca.

Podzielona została na cztery części. Pierwszą jest tło historyczne i próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego małe i niepozorne miasto stało się zagłębiem cementowym? Zwiedzający uzyskają informację jak powstaje cement i zobaczą surowce zaprezentowane w specjalnych pojemnikach, które składają się na jego powstawanie. Druga część ekspozycji opowiada historię dziewięciu cementowni, które funkcjonowały przed wojną do 1945 roku. Trzecia nawiązuje do tego, co stało się po 1945 roku, gdy infrastruktura przemysłowa została doszczętnie zniszczona przez sowietów. Mowa jest o czterech zakładach, które uruchomiły swoją działalność po wojnie. Można zobaczyć dwa filmy z polskich kronik filmowych, sztandary oraz kilka innych obiektów.

Jako ciekawostkę dodajmy, że właśnie z cementu powstała rzeźba opolskiej Junony. Cementownia Grundmanna w 1867 roku wystawiła odlew Junony (jest kopią marmurowego popiersia bogini z Villi Ludovici w Rzymie) na wystawie światowej w Paryżu, gdzie została najpierw wyróżniona, a potem  podarowana miastu. Stanęła w parku zamkowym ówczesnego Opola, a w wyniku wojny na wiele lat zniknęła z map miasta. W 2017 roku zostaje odtworzona przy współudziale cementowni Odry, Instytutu Sztuki UO i Miasta Opola, by stanąć w Parku Nadodrzańskim.

Słynna Hala Stulecia we Wrocławiu powstała w 1911 roku. Po raz pierwszy na tak dużą skalę wykorzystano beton zbrojony. Cement do budowy hali wyprodukowany został w opolskiej cementowni Silesia. Tej historii poświęcono sporo uwagi właśnie w ostatniej części wystawy.

Otwartą niedawno wystawę o Cementowniach Opola można oglądać na ścianie dawnej hali produkcyjnej Cementowni Stadt Oppeln (Opole Miasto) znajdującej się przy Kamionce Piast. Na wystawę składają się wybrane zdjęcia wielkoformatowe dokumentujące rozwój przemysłu cementowego w naszym mieście. Zaprezentowano m.in.: budowę jazu na Odrze w 1893 roku wraz z widocznymi zabudowania cementowni Friedricha Wilhelma Grundmanna, widok z budynku Rejencji Opolskiej w kierunku cementowni Hafen (dzisiejszej Odry), czy stutysięczną tonę cementu wyprodukowaną w Cementowni Piast w roku 1947.

– Kamionka Piast przeszła w ostatnich latach rewitalizację i wygląda zupełnie inaczej niż kiedyś. Nie wszyscy mieszkańcy i przyjezdni wiedzą, że znajdujemy się na terenie dawnego zakładu przemysłowego, które produkowało cement wykorzystywany  na budowach w całym kraju – podkreśla Arkadiusz Wiśniewski, prezydent Opola. – To ważna karta w dziejach naszego miasta i dlatego cieszę się, że ta wystawa będzie o niej przypominać – powiedział prezydent.

Wystawa powstała we współpracy z Muzeum Śląska Opolskiego, który udostępnił archiwalne zdjęcia oraz opis historyczny dotyczący powstania i rozwoju opolskich cementowni. W Muzeum do 30 czerwca prezentowana jest historia przemysłu cementowego w Opolu w formie wystawy czasowej.

– Muzeum Śląska Opolskiego podejmuje szereg inicjatyw mających na celu udokumentowanie i wyeksponowanie historii przemysłu cementowego, oprócz wystawy czasowej „Cementownie Opola. Przemysł w strukturze miasta” są to m.in.: wydarzenia naukowe, spotkania z architektami i historykami, warsztaty, wycieczki piesze i rowerowe śladami cementowego dziedzictwa. Cieszę się, że w tych działaniach możemy liczyć na zaangażowanie i współpracę Miasta Opole –  informuje dyrektor Iwona Solisz.

Jedna z plansz wystawy na Kamionce Piast zawiera kod QR, dzięki któremu można poznać historię wszystkich 9 opolskich cementowni, wraz ze zgromadzonym materiałem zdjęciowym. W przyszłości rozważana jest kontynuacja wystawy poprzez prezentacje zdjęć dokumentujących pozostałości po cementowniach na terenie miasta Opola.

Cementownie w Opolu:

1857 – Grudmann

1865 – Pringsheim

1872 – Groschowitz (Groszowice)

1872 – Hafen (Port, Odra)

1884 – Giesel

1901 – Koniglich Neudorf (Bolko)

1906 – Stand Oppeln (Opole Miasto, Piast)

1906 Silesia

1908 – Frauendorf (Wróblin)

Na zdjęciu widok z wieży kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła w kierunku południowo-zachodnim. W tle, po lewej stronie widoczne zabudowania cementowni Adolfa Giesla, a po prawej Friedricha Wilhelma Grundmanna, ok. 1927 roku. Fot NN. Zbiory Muzeum Śląska Opolskiego.

Dariusz Król

Znawca futbolu, pomysłodawca i były redaktor naczelny ogólnopolskiego tygodnika „Tylko piłka”. W przeszłości także dziennikarz tygodnika i dziennika Gazeta Opolska (m.in. kierownik działu sportowego). Obecnie redaktor magazynu „Opole i kropka” i Czasu na Opole, w których zajmuje się głównie tematami z życia miasta, historią i sportem.

Najnowsze artykuły