Historia jednego zdjęcia: Nowa synagoga przy ulicy Hafenstrasse
W nowym cyklu zabieramy naszych czytelników w podróż wehikułem czasu! Dzięki koloryzacji wykonanej przez Jacka Kucharskiego – pasjonata historii, stare zdjęcia Opola zyskały nowy blask i życie.
Co miesiąc publikować będziemy wybraną fotografię przedstawiającą ulice, budynki oraz mieszkańców Opola, wraz z komentarzem przygotowanym we współpracy z Muzeum Śląska Opolskiego*.
Nowa synagoga przy ulicy Hafenstrasse (obecnie ulica Piastowska), w oryginale szklana klisza, ok. 1930 roku, wym. 10 x 8,5 cm, fot. NN, zbiory Muzeum Śląska Opolskiego. Do czasu wybudowania pierwszej (tzw. starej) synagogi, mieszkańcy Opola wyznania mojżeszowego „rozmawiali z Bogiem” w prywatnych domach modlitw. Wzmiankowane są różne lokalizacje. W XVI wieku znajdował się on prawdopodobnie przy Judengasse (obecnie ul. św. Wojciecha). Inne, późniejsze lokalizacje to: Goslawitzer Gasse (obecnie ul. E. Osmańczyka), Groschowitzer Gasse (obecnie ul. Krakowska) i Ring (Rynek 12). Ostatni z tymczasowych domów modlitwy – do czasu otwarcia bóżnicy – działał w latach 1827-1842 w dawnym klasztorze franciszkanów.
Stara synagoga – wzniesiona w stylu neoklasycystycznym – przy Hospitalstrasse (obecnie ul. Szpitalna), została poświęcona 26 grudnia 1841 roku. Na parterze znajdowały się biura gminy (nie posiadającej jeszcze osobowości prawnej) i szkoła, a na piętrze sala modlitwy. W 1855 roku budynek przeszedł na własność samodzielnej już gminy żydowskiej. Synagoga wkrótce okazała się jednak zbyt mała. W końcu XIX wieku rozpoczęto więc starania o zakup działki pod budowę nowego domu modlitwy. Za kwotę 30 tysięcy marek nabyto parcelę na wyspie Pasieka przy Hafenstrasse (obecnie ul. Piastowska), w pobliżu zamku (teren po dawnej garbarni) oraz sąsiednią działkę zabudowaną domem mieszkalnym.
Nowa synagoga została zaprojektowana przez wrocławskiego architekta Feliksa Henry’ego w stylu mauretańskim, a pracom budowlanym (prowadzonym w latach 1894-1897) przewodniczył mistrz murarski E. Schmidt. Kamień węgielny wmurowano w kwietniu 1895 roku. W trakcie niezwykle kosztownych prac okazało się jednak, że konieczna jest sprzedaż starej synagogi. Nabywcą okazała się znana w mieście firma wydawnicza i drukarska Erdmanna Raabego, która urządziła w niej swoją drukarnię. Gmach szczęśliwie uniknął zniszczenia w 1938 roku (obecnie mieści się w nim oddział Telewizji Polskiej).
Nową synagogę, która stała się jedną z dominant miejskiego krajobrazu, poświęcono w czerwcu 1897 roku. Wzniesiona na rzucie prostokąta, została zwieńczona centralnie usytuowaną wielką kopułą z latarnią, pokrytą blachą miedzianą, na której szczycie umieszczono pozłacaną gwiazdę Dawida. Była niezwykle okazała, mogła pomieścić 600 osób (300 mężczyzn i 300 kobiet). W lokalnej prasie chwalono również jej akustykę i brzmienie organów. Obok głównej części znajdowała się w niej mała sala modlitewna, pomieszczenie na sprzęty liturgiczne oraz pokój posiedzeń władz gminy.
Synagoga służyła mieszkańcom Opola ponad czterdzieści lat. W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku podczas tzw. „nocy kryształowej” naziści zmusili ówczesnego rabina Hansa Hirschberga do własnoręcznego podpalenia budynku. Synagoga spłonęła, a wraz z nią również archiwum gminy. Ocalał jedynie stojący obok dom gminny, w którym mieściły się mieszkania pracowników. Obecnie jedynym śladem po istniejącej niegdyś synagodze jest ustawiony w 1998 roku głaz z tablicą pamiątkową.
*Tekst ukazał się w lutowym wydaniu magazynu „Opole i Kropka”
Fotografia archiwalna: Muzeum Śląska Opolskiego
Koloryzacja: Jacek Kucharczyk „Koloryzacja starych fotografii”
Bibliografia: M. Borkowski, Gmina żydowska w Opolu w latach 1812-1944, Opole 2009.
B. Kubit, P. Nadolski, J. K. Kos, Synagogi na Górnym Śląsku, Gliwice 2021
