WYWIAD. Mariusz Szczygieł: Ja autorytet? To szantaż!

Opole jest miastem, które najczęściej zaprasza mnie na spotkania autorskie. Jestem tu raz, dwa razy w roku i czuję się jak Maryla Rodowicz – zawsze mam full publiczności. To słowa Mariusza Szczygła, prawdziwego profesora reportażu, znawcy Czech, który znów ma powód, aby spotkać się z nami. Urząd Miasta Opola i Miejska Biblioteka Publiczna zapraszają 29 maja o godz. 18:00 przed przed MBP, ul. Minorytów 4. Spotkanie będzie również transmitowane na Facebook Miasta Opola i Facebook MBP Opole. My zaś zapraszamy na wywiad z Mariuszem Szczygłem już teraz.

– Proszę wybaczyć, ale jak to lubi mówić Jacek Hugo Bader, czasami trzeba zadawać pytania z pozycji… sześciolatka. Kiedy zaczęła się pana miłość do naszych południowych sąsiadów i jak to się stało?

– Przyjechałem tam 21 lat temu wczesną wiosną, kiedy nie było zbyt wielu turystów. Miałem przeprowadzić wywiad z Heleną Vondraczkovą w kawiarni Savoy. To jest za mostem Legii na granicy Malej Strany i Smichova. Taksówkarz z dworca mnie naciągnął na straszne pieniądze. Nie znałem ani słowa po czesku. Kiedy wyszedłem po tej rozmowie i wracałem pieszo mostem na Aleję Narodową, poczułem, że to miasto pozwala mi oddychać, podczas gdy Warszawa ściska za gardło. Miałem wtedy w Polsce od kilku lat popularną twarz i ciągle czułem się kontrolowany. Pamiętam jak mi nieznajoma kobieta w tramwaju na Moście Poniatowskiego powiedziała, że nie wypada obgryzać paznokci. A za dwa dni byłem w Pradze i nikt mnie nie znał. Nikt. I to pierwsza przyczyna miłości, taka egocentryczna. A potem zafascynowałem się kulturą – książka „Zrób sobie raj” jest takim moim manifestem tej miłości do kultury czeskiej, którą określiłbym mianem: mało Boga, dużo piwa.

– Nie wyobrażam sobie, że na pytanie czy i jakie lubi pan czeskie piwo usłyszę – „nie piję”!

– W Czechach piję, w Polsce prawie w ogóle. Ale podawanie piwa tam jest sztuką, u nas mało kto ma pojęcie, że stylów serwowania piwa może być wiele. Na przykład „hladinka” – piwo leje się pomału, po szkle tak, żeby powstała gęsta kremowa piana o wysokości trzech i pół do czterech centymetrów, zrównana z brzegiem kufla. To jest najbardziej standardowy sposób lania piwa. Ale może być sposób „na mleko” czyli w wielkim kuflu jest sama piana. Sztamgaści piją mleko w przerwie między piwami, najczęściej po piątym kuflu. Ciekawy jest sposób piwa „rzezanego”. Leje się go dwa, a nawet trzy razy. Najpierw leje się piwo jasne z pianą, które musi chwilę odpocząć. Potem na to po szkle leje się ciemne piwo i zostawia na odpoczynek. Potem trzeba dolać ciemnego i tak powstaje w kuflu „trikolor” czyli jasne, ciemne i piana. Są jeszcze style podawania – „ciochtan”, „sznyt”… Czy po tym, co powiedziałem możemy stwierdzić, że w Polsce coś wiemy o serwowaniu piwa? No może w Opolu coś wiecie, bo tu wpływy niemieckiej kultury piwnej mogły się objawić.

– Mieszka pan w Warszawie, ale dusza w Pradze. Za co najbardziej tak ukochał pan miasto nad Wełtawą.

– Ooooo nieeeeeee. Nawet najsympatyczniejszemu dziennikarzowi nie odpowiem na to pytanie. Zadają mi je wszyscy od dwudziestu lat, od kiedy zacząłem chwalić się swoją miłością do Pragi. Miałem Panu powiedzieć, że jak usłyszę to pytanie, to rzucę się Panu do gardła. (śmiech). Wszystko zawarłem w moim „Osobistym przewodniku po Pradze”, żeby już nikt mi nie zadał takiego pytania.

– A wie pan, że właśnie w Opolu odsłoniliśmy pomnik Władysława II Opolczyka, który walkę o polski tron (a miał na niego duże szanse) zaczął od wyjazdu do Pragi? Tylko tam tylu książąt z pretensjami do różnych tronów się zjeżdżało, że szybko uznał, iż ta droga do korony nie będzie skuteczna. Zna pan tę historię jako Polak-Czechofil?

– Nie mam o niej pojęcia. Ale nie mogę wiedzieć wszystkiego.

– Trudno utrzymywać się tylko z pisania?

– Mam szczęście. Udaje mi się żyć dobrze ze sprzedaży moich książek i spotkań autorskich. Czyli utrzymuję się ze swoich zdolności. Nie ma nas wielu w Polsce – autorek i autorów, którzy nie muszą dorabiać jako redaktorzy, dziennikarze czy pracownicy w agencjach reklamowych. Polacy mało czytają. Ostatnie badania Biblioteki Narodowej czytelnictwa są zatrważające. Za „czytających książki” uważa się już nawet tych, którzy przekartkowali jedną w roku. Niebawem za czytelników uznamy tych, którzy widzieli okładkę książki na wystawie w księgarni. Na 1. i 2. miejscu najchętniej czytanych już drugi rok panują nam Remigiusz Mróz i Olga Tokarczuk. To mnie bardzo cieszy. Oboje robią najwięcej dla czytelnictwa w Polsce. Mróz, bo daje literaturę przyjazną dla mniej wyrobionych. Olga, bo nawet jeśli jej książki są dla kogoś za trudne, to mogą pobudzić ambicję. Są wyzwaniem, bo wypada się z nimi zmierzyć.

– Jest jakaś szczególna recepta, aby pisać w sposób, który przypada do gustu szukającym często „dziury w całym” recenzentom i jurorom oraz zwykłym Czytelnikom? Musi być przecież skoro ma pan górę wyróżnień o d jednych i drugich.

– Jest recepta. Pisać dla siebie. Tak, żeby mnie się podobało.

– „Gdyby nie było gazet albo ktoś zakazałby drukowania gazet i książek, pisałbym na murach albo płotach. To jest jak oddychanie, jak jedzenie, jak sikanie. Muszę pisać.” Naprawdę to takie uzależnienie, bo to pańskie słowa są?

– Szczerze mówiąc interesuje mnie tylko pisanie, a przed nim – bo to jest powiązane w przypadku non-fiction – zbieranie materiału, a więc rozmowy, lektury, śledztwa, reaserch w archiwach i życiu. Nie wydaję zbyt często nowych książek, nie piszę zbyt dużo reportaży do gazet, dlatego, żeby nie wypaść z wprawy każdego niemal dnia tworzę reporterski felieton na Instagramie. To, co zdarza się w moim życiu poza pisaniem czyli spotkania autorskie, prowadzenie imprez to jest praca dodatkowa, pewna miła konieczność i sposób zarobkowania. Oprócz tego jestem szefem Fundacji Instytut Reportażu, ale to już społecznie.

– Jak więc wygląda normalny dzień w pracy Mariusza Szczygła? Na wielu zdjęciach widzę pana przed maszyną do pisania. Niezwykły to dzisiaj widok.

– Nieee, za maszyną siadam tylko na prośbę fotografów. Pracuję na komputerze i smartfonie. Choć pierwsze swoje teksty do „Na przełaj” w latach 80. pisałem na maszynie. Nie mam normalnego dnia pracy. Bycie reporterem to sposób na życie. Kiedy czytam książkę i w trakcie lektury jestem tak podekscytowany treścią, że robię o niej tekst na Instagram lub Facebook, to jest to praca, czy życie prywatne? Trudno rozgraniczyć. Akurat dla mnie prowadzenie swojego profilu na Instagramie jest pewną misją, rodzajem mojej osobistej gazety. No, ale książkę czytam dla przyjemności i przeczytałbym ją, nawet gdybym o niej potem nie pisał.

– Jest pan współzałożycielem księgarnio-kawiarni „Wrzenie świata”. Skoro tak uwielbia pan „rzeźbienie” słowem, to pewnie wymyślił tę nazwę?

– Pomysł na księgarnio-kawiarnię miał Wojtek Tochman i z nim oraz Pawłem Goźlińskim wymyśliliśmy fundację, która będzie ją prowadziła, a nazwa… nie pamiętam, który z nas na nią wpadł. Krążyliśmy wokół postaci Kapuścińskiego i przypomniało się nam, że w latach 80. Wydawnictwo Czytelnik wydało serię jego książek pod hasłem „Wrzenie świata”. A ponieważ księgarnia jest na tyłach Nowego Światu w Warszawie, to jakoś dobrze nam zabrzmiało.

– To miejsce, w którym lubi pan pisać, zapraszać ciekawych ludzi czy po prostu najzwyklejszy w świecie pomysł na biznes?

– Biznes leży od dziesięciu lat, od kiedy istnieje Wrzenie. Zupełnie nieopłacalna działalność. Kultowa księgarnio-kawiarnia w stolicy nie jest w stanie sama się utrzymać tak, żeby popłacić wszystkie etaty. Wspomagamy ją funduszami z innych naszych działalności, między innymi z zysków wydawnictwa Dowody na Istnienie.

– Dopiero teraz wspomnę, że rozmawiamy trochę na okoliczność projektu „Przebojowy weekend w Opolu i Bruntalu”. To partnerskie dla nas czeskie miasto. Daleko mu do Pragi, ale może zna pan jakąś ciekawą historię. Warto skorzystać z okazji i zapytać o to profesjonalistę!

– Jeśli morawski Bruntal, to warto wspomnieć Irynę Jarosewicz czyli piosenkarkę Renatę Bogdańską, czyli Irenę Anders. Drugą żonę generała Andersa (zresztą pierwsza też miała na imię Irena), którą większość Polaków uważa za Polkę i znaną polonijną działaczkę. Jej ojciec Mykoła był Ukraińcem, grekokatolickim duchownym a jednocześnie kapelanem armii austro-węgierskiej. Matka Ołena była córką ukraińskiego kompozytora. Iryna urodziła się w Bruntalu w 1920 roku czyli już w Czechosłowacji. To nam uświadamia jak Europa Środkowa jest zróżnicowaną rodziną, jak ścisłe trzymanie się określeń Polak, Czech, Austriak, Ukrainiec może być zwodnicze. W Czechach spotkamy wiele osób z nazwiskami niemieckobrzmiącymi, a będą uważały swoją rodzinę od pokoleń za czeską. W Austrii spotkamy Novaków czy Jelinków, a będą się upierać, że od dziada-pradziada są Austriakami. Rodzina Europy Środkowej jest fascynująca…

– Generalnie powinien pan częściej nas odwiedzać, bo do granicy z Czechami mamy „rzut kamieniem”, a takie wydawnictwa jak wspomniany „Przebojowy weekend w Opolu i Bruntalu” wydamy w obydwu językach. Sam pan więc widzi, że my też kochamy naszych południowych sąsiadów.

– Opole jest miastem, które najczęściej zaprasza mnie na spotkania autorskie. Nie ma takiego drugiego miasta w Polsce. Jestem tu raz, dwa razy w roku i czuję się jak Maryla Rodowicz – zawsze mam full publiczności.

– Podczas tego spotkania wystąpi kilku blogerów, a gwiazdą będzie oczywiście pan. Już wiadomo jaką wiedzą się podzieli Mariusz Szczygieł?

– Nie wiadomo. Nigdy nie przygotowuję się do spotkań autorskich. Nawet jeśli organizatorzy proszą, żebym był pół godziny przed spotkaniem, bo prowadzący chciałby omówić scenariusz i pytania, to obiecuję, że będę, żeby się odczepili, a przychodzę na cztery minuty przed. Nie lubię znać pytań wcześniej i nie lubię się przygotowywać. Najlepszy jest spontan i zaskoczenie.

– Zdobył pan nagrodę „Autorytet 2015 w konkursie Mediator”, przyznawaną przez studentów wszystkich szkół dziennikarskich w Polsce. Wielki to zaszczyt, ale trzeba uważać, żeby nie nadszarpnąć tego autorytetu. Waży pan słowa zatem?, czy nie trzeba?

– Odbierając tę nagrodę, powiedziałem, że przyznają mi ją na własną odpowiedzialność. Nie czuję się żadnym autorytetem i nie będzie mnie nikt tym szantażował! (śmiech)

– I na koniec znowu „pojadę” sześciolatkiem. Największy stereotyp Polaka o Czechu i Czecha o Polaku. Bardzo proszę!

– Czesi uważają, że oszaleliśmy na punkcie Boga i religii. Polacy uważają, że Czesi są tchórzami. Nic bardziej błędnego.

 

Dariusz Król

Znawca futbolu, pomysłodawca i były redaktor naczelny ogólnopolskiego tygodnika „Tylko piłka”. W przeszłości także dziennikarz tygodnika i dziennika Gazeta Opolska (m.in. kierownik działu sportowego). Obecnie redaktor magazynu „Opole i kropka” i Czasu na Opole, w których zajmuje się głównie tematami z życia miasta, historią i sportem.

Najnowsze artykuły