NAKARM SWOJE SERCE. O ZNACZENIU WŁAŚCIWEJ DIETY W PREWENCJI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

Zdrowe serce pracuje w warunkach spoczynkowych tylko częścią swych maksymalnych możliwości wynoszącą w spoczynku 5l/min, a osiągając w trakcie aktywności fizycznej około 30l/min. Oznacza to, że w stanie spoczynku, w ciągu doby serce pompuje ponad 7 tysięcy litrów krwi.

Podstawowym źródłem energii dla komórki mięśnia sercowego są kwasy tłuszczowe, które dostarczają 60-90 proc. energii oraz glukoza i kwas mlekowy, zapewniające mu 10-40 proc. mocy . Niezbędne w pracy mięśnia sercowego pozostają również m.in. takie związki jak jony potasu, sodu czy wapnia.

Dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych we właściwych proporcjach zapewni nie tylko prawidłową, długą i zdrową pracę mięśnia sercowego ale również całego organizmu, i jest ono fundamentalnym elementem racjonalnego postępowania żywieniowego. Zdrowe żywienie jest oczywiście tylko jednym z elementów profilaktyki sercowo-naczyniowej. Rezygnacja ze spożywania alkoholu i palenia tytoniu, systematyczna aktywność fizyczna, utrzymywanie optymalnej masy ciała, kontrola profilu lipidowego, ciśnienia tętniczego oraz stężenia glukozy we krwi jak i dbanie o higienę snu i zarządzanie stresem są nie mniej ważnymi elementami stanowiącymi solidny fundament w profilaktyce pierwotnej jak i wtórnej chorób układu krążenia.

Poszukując właściwego dla nas modelu żywieniowego należałoby wykazać się również odrobiną sceptycyzmu i w razie wątpliwości zasięgnąć informacji u dietetyka klinicznego czy lekarza. Niestety bardzo często natrafić można na niefizjologiczne, bardzo mocno eliminacyjne diety reklamowane nierzadko jako „lek na choroby serca” oferujące cudowne właściwości – a w rzeczywistości, wręcz zagrażające naszemu zdrowiu a nawet życiu.

Nie ulega żadnej wątpliwości, iż do najzdrowszych modeli żywieniowych preferowanych przy zaburzeniach kardiometabolicznych zaliczamy: dietę śródziemnomorską, dietę DASH, dietę fleksitariańską oraz dietę MIND. Pamiętajmy przy tym iż określenie „dieta” nie oznacza „diety odchudzającej” a model żywienia.

Kłopotliwe może wydawać się komponowanie jadłospisu oparte o nazwy diet brzmiące dla nas niemalże egzotycznie. Oczywiście jeżeli nasz codzienny jadłospis opiera się wyłącznie na tradycyjnej „tłustej kuchni polskiej” czy obfituje w produkty gotowe do spożycia, wysoko przetworzone lub produkty typu „fast food” – zmiana nawyków i zwyczajów żywieniowych prędzej czy później i tak okaże się niezbędna z uwagi na pogarszający się stan zdrowia.

Model diety śródziemnomorskiej opiera się na kilku prostych zasadach zawartych w „Talerzu zdrowego żywienia” zaproponowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy.

Budowanie nawyków i zwyczajów żywieniowych powinno opierać się nie tylko o odpowiednio zbilansowaną podaż i wydatkowanie energii (kalorii), ale również o zapewnienie odpowiednich proporcji podstawowych makroskładników diety:

Białko

Ilość białka w diecie powinna być ustalona indywidualnie a udział energii w diecie powinien wynosić 15-20 proc. (ok. 1-1,5 g/kg masy ciała dziennie). Korzystne może być zastępowanie białka zwierzęcego białkiem roślinnym. Preferowanym źródłem jest chudy nabiał, chude gatunki mięs, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych, orzechy i nasiona

Tłuszcze

Udział tłuszczu w diecie dorosłych może wahać się od 20 do 35 proc. wartości energetycznej diety. Nie tylko ilość, ale przede wszystkim jakość spożywanego tłuszczu ma najistotniejsze znaczenie dla prawidłowego rozwoju i zachowania zdrowia. Tłuszcze nasycone (SFA) powinny stanowić tak niskie spożycie, jak to tylko jest możliwe, czyli mniej niż 7-10 proc.wartości energetycznej diety.Tłuszcze jednonienasycone (MUFA) powinny zapewnić do 20 proc. a wielonienasycone (PUFA) 6-10 proc. wartości energetycznej diety, w tym 250-2000 mg omega 3/dzień.

Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/dzień, a u chorych z dyslipidemią mniej niż 200 mg/d, pamiętając przy tym o indywidualnych zależnościach hiper – oraz hiporespondentów.

W przypadku pacjentów z hipercholesterolemią korzystne może być wprowadzenie do diety żywności zawierającej sterole/stanole roślinne w ilości 2-3 g/dobę

Należy maksymalnie ograniczyć spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych. Ich spożycie nie powinno przekraczać 1proc. całkowitego spożycia energii.

Oleje tropikalne (palmowy/kokosowy) nie są zalecane w żywieniu, ze względu na dużą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych (40 oraz 80proc.)

Węglowodany

Zaleca się, aby dla dorosłych ilość węglowodanów wynosiła około 130g/dzień do zaspokojenia podstawowych procesów metabolicznych. Ich udział w diecie powinien wynosić około 45 proc. całkowitej ilości energii. Główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (mniej niż 55 IG).

Podstawowe ograniczenie powinno dotyczyć węglowodanów prostych. Rekomenduje się także ograniczenie cukrów dodanych (w procesie produkcji i przygotowania potraw) i wolnych cukrów, których źródłem są przede wszystkim cukier i słodycze, ale również miód, soki i napoje owocowe.

Substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta.

Dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g, nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru.

Minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego (szczególnie rozpuszczalnego) powinna wynosić od 25 g/dzień lub 15 g/1000 kcal diety.

Sól kuchenna

Ilość soli (NaCl), pochodzącej ze wszystkich źródeł (produkty i dosalanie potraw), nie powinna przekraczać 5-6 g/dobę (2300 mg sodu/dobę).

Alkohol

Najniższe ryzyko zdarzeń sercowo naczyniowych występuje u abstynentów stąd najnowsze dane wskazują na potrzebę całkowitej eliminacji alkoholu. Etanol wpływa niekorzystnie na wszystkie układy i narządy organizmu, a jego długotrwałe spożywanie wiąże się m.in. ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego czy choroby niedokrwiennej serca, chorób neurodegeneracyjnych a także nowotworów jamy ustnej, gardła, żołądka, wątroby czy jelita grubego.

Palenie tytoniu

U osoby palącej przez całe życie prawdopodobieństwo zgonu z powodu palenia wynosi 50 proc. i przeciętnie traci ona 10 lat życia. Palenie tytoniu przyspiesza rozwój miażdżycy i nasila procesy zakrzepowe. Niekorzystnie oddziałuje na funkcję śródbłonka, procesy oksydacyjne, funkcję płytek krwi, fibrynolizę, stan zapalny, utlenianie tłuszczów i funkcję naczynioworuchową.

Aktywność fizyczna

Jest określana mianem „tabletki wieloskładnikowej” ze względu na wielokierunkowe korzyści, jakie przynosi jej regularne wykonywanie. Jest integralną częścią zdrowego stylu życia oraz obniża ryzyko wielu niepożądanych zdarzeń zdrowotnych w szerokim przedziale wiekowym. Zaleca się 30-60 min/dobę przez 5 dni w tygodniu wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności lub 15-30 min/dobę przez 5 dni w tygodniu intensywnego wysiłku fizycznego, lub połączenie obu powyższych w sesjach po 10-20 min.

Sen

Zarówno zbyt krótki, jak i nadmiernie przedłużający się sen mogą skutkować wystąpieniem wielu zaburzeń zdrowotnych o podłożu metabolicznym, a także depresyjnym. Krótki sen, 5–6 godz./dobę wiąże się z ryzykiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz zwiększa występowanie nadwagi i otyłości. Istnieje ścisły związek między jakością i czasem trwania snu a wartościami stężeń wielu mediatorów zapalnych, których stężenie wzrasta w przypadku deprywacji snu.

mgr Szymon Warzecha, dietetyk kliniczny w Oddziale Kardiologii USK w Opolu