Niezwykłe historie opolskich ulic (15): Heleny Lehr [ZDJĘCIA]
W naszym cyklu tym razem przypominamy patronkę nie ulicy, ale skweru. Niewielkiego, ale w bardzo uczęszczanym miejscu Opola. Od 2014 roku nosi imię Heleny Lehr. Znajdziemy go na skrzyżowaniu ulic Minorytów i Zamkowej. Rok temu, w 102. rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech w Opolu na skwerze uroczyście odsłonięto pamiątkową tablicę.
Harcerka i opiekunka zuchów
16 lutego minęło 112 lat od jej urodzin, które miały miejsce w Berlinie. Tato Georg był pocztowcem, mama, Stanisława Schmidt, pochodziła z Wielkopolski. Po maturze Helena zaczęła angażować się w działalność Związku Polaków w Niemczech, Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech oraz Koła Młodzieży Gimnazjalnej Żeńskiej w Domu Polskim w Berlinie.
Już przed II wojną światową blisko związana była z młodzieżą Opolszczyzny, będąc komendantką żeńskich obozów harcerskich i kierowniczką kursów na Śląsku Opolskim. Została nawet komendantką pierwszego obozu zuchowego w Raciborzu, w Domu Polskim.
Od wczesnej młodości przyjaźniła się z innym zasłużonym mieszkańcem naszego miasta, Edmundem Osmańczykiem. Byli rówieśnikami, urodzonymi w tym samym, 1913 roku. Owocem ich współpracy był „Leksykon Polactwa w Niemczech”. Helena była także redaktorką „Młodego Polaka w Niemczech”. W późniejszych latach na zlecenie wydawnictwa PWN wykonywała prace redakcyjno-edytorskie nad „Encyklopedią Spraw Międzynarodowych i ONZ”, z której zasłynął później Osmańczyk.
– Dzięki jej zaangażowaniu w 1972 r. ukazał się album „Polacy spod znaku Rodła”, który opracowała wspólnie z Edmundem Osmańczykiem – przypomina była dyrektora Muzeum Śląska Opolskiego, Urszula Zajączkowska.
Numer 2291
Gdy wybuchła II wojna światowa Helena trafiła pod Żnin, ale 16 października przypomniało sobie polskiej działaczce Gestapo. Z więzienia w Poznaniu przewieziono ją do Berlina, a następnie do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Trafiła tam jako nr 2291. W lutym następnego roku pod nadzorem Gestapo pracowała u komisarza ds. likwidacji majątku polskiego w Niemczech. Zwolniona z obozu później zatrudniona została jako sekretarka w berlińskim przedsiębiorstwie elektrotechnicznym „Elektrosignal”. W lutym 1944 r., fabrykę zbombardowano, a pracowników i cały zakład przeniesiono na Dolny Śląsk do Srebrnej Góry.
Działalność w Polsce
Polskie obywatelstwo otrzymała w styczniu 1946. Jeszcze do następnego roku kierowała sekretariatem fabryki, ale zwolniła się, gdy Komitet do Spraw Zagranicznych Ziem Odzyskanych zrobił Helenę sekretarzem Redakcji Zagranicznej Zachodniej Agencji Prasowej w Warszawie. Kolejno była referentką prasową w Centralnym Związku Spółdzielczym, a później w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych. W latach 1950–1955 zatrudniona w Polskim Radio w redakcji programów niemieckojęzycznych dla zagranicy oraz jako tłumaczka przy kongresach i zjazdach. Od 1971 r., aż do śmierci, prowadziła, uzupełniała i poszerzała Archiwum Rodła, współpracując m.in. z Instytutem Śląskim oraz Opolskim Towarzystwem Kulturalno-Oświatowym.
Helena Lehr zmarła 10 maja 1998 r. w Warszawie. Po Jej śmierci Archiwum Rodła zostało przekazane przez syna José Luisa Peláeza Uniwersytetowi Opolskiemu. Od 1999 r. jest przechowywane i udostępniane w Bibliotece Uniwersytetu Opolskiego. W 2022 r. Peláez obdarował Bibliotekę UO kolejnymi cennymi darami z archiwum swojej matki.
Zdjęcia ze zbiorów prywatnych Jose Luisa Pelaeza, syna Heleny Lehr.
