Niezwykłe historie opolskich ulic (9) Romana Horoszkiewicza – legionisty Piłsudskiego

Była sobie kiedyś w Grudzicach ulica Romana Horoszkiewicza, ale uchwałą Rady Miasta z 1996 roku została zniesiona. Zastąpił go w tym samym roku znany opolski fotografik Fryderyk Kremser. A żołnierza trzech wojen, powstańca śląskiego, jeńca obozów Wehrmachtu i zasłużonego działacza kulturalnego Śląska Opolskiego „przeprowadzono” bliżej centrum. Patronem ulicy w Opolu ten niezwykły bohater pozostał.

Jego imieniem nazwano ulicę skręcającą z Ozimskiej w kierunku ulicy Sosnkowskiego na osiedlu Armii Krajowej. Roman Horoszkiewicz, ps. „Wojnicz” (ur. 5 stycznia 1892 w powiecie czortkowskim, zm. 11 grudnia 1962 w Opolu). Żołnierz szwadronu ułanów I Kompanii Kadrowej dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego.
– Numer 40 w Kadrowej – mówił jego syn Tadeusz w filmie dokumentalnym TVP 3 Opole „Ludzie, sprawy, historie – Roman Horoszkiewicz ps. „Wojnicz”. – W wojnie polsko-bolszewickiej walczył szablą, a jego klacz zębami. A co do powstań, to zawsze powtarzał: „walczyliśmy o powrót Śląska do ojczyzny, bo Śląsk zawsze był Polski” – wspominał syn.

Na słynnym zdjęciu z Pierwszą Kompanią Kadrową

Tuż po wybuchu I wojny światowej, 6 sierpnia 1914 roku, wyruszyli z Krakowa (było ich 166), by wzniecić powstanie w zaborze rosyjskim. W pierwszych dniach sierpnia wziął udział w walkach o Kielce, a od 12 sierpnia 1914 roku został ułanem w słynnym szwadronie Władysława Beliny-Prażmowskiego. Na publikowanym przez nas zdjęciu Romana Horoszkiewicza widzimy razem z żołnierzami I Kompani Kadrowej. Piłsudski w środku, nasz bohater drugi od prawej (po jego prawej stronie Walery Sławek). Fotografia ma ponad 110 lat, pochodzi z 12 sierpnia 1914 roku. Zrobił ją Marian Fuks, również niezwykle ciekawa postać – założyciel Agencji Fotograficznej Mariana Fuksa Propaganda – pierwszej agencji fotograficznej w Polsce. To właśnie w tych dniach powstała słynna pieśń pierwszej kompanii kadrowej, określana też jako „Pierwsza Kadrowa” bądź „Kadrówka”. 12 sierpnia Horoszkiewicz i spółka mieli ją już na ustach wchodząc do Kielc w okolicach godziny 13:00.

Wojaczka ważniejsza niż studia

Patron opolskiej ulicy pochodził z rodziny inteligenckiej o silnych polskich tradycjach niepodległościowych. Syn Tadeusza i Heleny z Dobek-Zarębów. Źródła podają różne nazwy jego miejsca urodzenia: Sołówka, Sałówka, Stalówka, zgodne są natomiast co do położenia tej miejscowości w powiecie czortkowskim (jeden z 17 powiatów województwa tarnopolskiego w II Rzeczypospolitej). Ukończył gimnazjum w Krakowie. W 1910 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z dziedziny heraldyki i historii sztuki. Ukończył je… 15 lat później. Ważniejsza była służba w Legionach Polskich i udział w III powstaniu śląskim jako zastępca dowódcy 10. Pułku Powstańczej Piechoty. Walczył w dolinie Kłodnicy oraz w drugiej bitwie o Kędzierzyn.
W Legionach dosłużył się stopnia porucznika. Służył w 1 pułku piechoty i 1 pułku Ułanów Legionów Polskich. 18 listopada 1918 generał Bolesław Roja przydzielił go do Biura Prasowego w Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie. W Wojsku Polskim został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów rezerwy piechoty.
W latach 1923–1925 studiował archeologię na Uniwersytecie Lwowskim, pracując równocześnie w Muzeum Dzieduszyckich. Po ukończeniu studiów podjął pracę nauczyciela historii w gimnazjum, następnie został zastępcą wojewódzkiego konserwatora zabytków w Brześciu nad Bugiem. Założył Muzeum Ziemi Pińskiej. Był publicystą, zajmującym się głównie tematyką krajoznawczą. W latach 1934–1939 pracował w dyrekcji Polskiego Radia. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Tarnopol. Posiadał przydział do 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu.

Horoszkiewicz vel Choroszkiewicz

W sierpniu 1939 został zmobilizowany do 20 Dywizji Piechoty. W kampanii wrześniowej jako kapitan wziął udział w obronie Warszawy. Po kapitulacji doczekał końca wojny jako jeniec wojenny. Przebywał w oflagach XII A Hadamar i II D Gross Born. Syn wspominał, że tatę za III powstanie szukali Niemcy, ale Roman swoje nazwisko wpisał przez „CH” – Choroszkiewicz, wieć go nie znaleźli.

Opolski rozdział

Po wojnie zamieszkał czasowo w Krakowie, następnie udał się do Katowic, by zająć się zabezpieczaniem ocalałych po wojnie zabytków na terenie województwa śląskiego. Uciekając przed szykanami Urzędu Bezpieczeństwa, rodzina Horoszkiewiczów trafiła do Opola. W 1946 Roman podjął się organizowania polskiego życia kulturalnego i naukowego w mieście. Zajmował się przede wszystkim sprawami kultury i ochrony zabytków, a także badaniami archeologicznymi. Pracował w Urzędzie Miasta, Wydziale Kultury i Sztuki Wojewódzkiej Rady Narodowej, Muzeum Okręgowym (obecnie Muzeum Śląska Opolskiego). Był organizatorem Komitetu Organizacji Wykopalisk Prehistorycznych w Opolu. Działał w towarzystwach naukowych.
Zmarł w Opolu, pierwotnie pochowany na cmentarzu przy ulicy Wrocławskiej, następnie prochy przeniesiono na cmentarz komunalny w Opolu-Półwsi. Jego synem był jeden z najbardziej znanych opolskich dziennikarzy Tadeusz. Tadeusz Horoszkiewicz zmarł trzy lata temu, w grudniu.

Na fotografii Piłsudski ze swoim sztabem w Kielcach. Od lewej: Ignacy Boerner, Zygmunt Sulistrowski, Aleksander Litwinowicz, Bezmian, Michał Sokolnicki, Tadeusz Kasprzycki (cztery dni wcześniej został przydzielony do Komendy Głównej), Kazimierz Sosnkowski, Michał Fuksiewicz, Józef Piłsudski, Michał Sawicki, Władysław Belina-Prażmowski, Mieczysław Ryś-Trojanowski, mężczyzna niezidentyfikowany, Walery Sławek, Roman Horoszkiewicz, Gustaw Daniłowski.
Źródło zdjęcia: Biblioteka Narodowa, autor: Marian Fuks