Leksykon (nie)znanych opolanek już wkrótce

Pomysł książki, w której bohaterkami są opolanki, narodził się w roku obchodów 800-lecia Opola. Niebawem doczeka się realizacji w postaci Leksykonu. Powstał pod redakcją: prof. Anny Pobóg-Lenartowicz, dr Aleksandry Starczewskiej-Wojnar z Polskiego Towarzystwa Historycznego odział w Opolu i prezes Stowarzyszenia Rodło Opole, Katarzyny Mazur-Kuleszy. Autorki ambitnie planują kolejne tomy. Pierwszy obejmie aż 100 postaci, a z druku zejdzie już na początku grudnia.

Leksykon to prawdziwa panorama opolanek. Mamy tam księżne i księżniczki opolskie, Rodłaczki, zakonnice i lekarki, nauczycielki, aktorki, reżyserki i sportsmenki. A nawet jedną, za to bardzo słynną, podpalaczkę. Przeważają nauczycielki, bibliotekarki działaczki społeczne, ale to głównie dlatego, że są to ciągle zawody najbardziej sfeminizowane.

– Pomysł napisania książki o opolankach narodził się w trakcie obchodów jubileuszu 800-lecia Opola. 8 marca 2017 roku, na ówczesnym fanpage’u  „800 lat Opola” pojawiła się sonda na temat znanych i zasłużonych opolanek. W ciągu kilkudziesięciu minut na liście znalazło się ponad 100 pań, które uczestnicy ankiety uznali za godne zapamiętania. W ten sposób powstała pierwsza lista, licząca 120 osób. Do pomysłu wróciłyśmy w ubiegłym roku po powołaniu przez prezydenta Opola Rady Kobiet – opowiada prof. Anna Pobóg-Lenartowicz.

Leksykon opolanek jest publikacją, która ma szczególne znaczenie właśnie w kontekście działalności opolskiej Rady Kobiet. Ma bowiem pełnić rolę przypomnienia o ich historycznych osiągnięciach, które torowały drogę dla dzisiejszych aktywistek i liderek, wspierając ideę równości i zaangażowania społecznego.

– Działalność Rady Kobiet może być bardziej widoczna jeśli przypomni się społeczeństwu rolę kobiet w kształtowaniu Opola. Wartością dodaną w kontekście tej publikacji będzie pokazanie, jak kobiety w przeszłości, mimo trudniejszych warunków, zdobywały przestrzeń do działania, co może stanowić fundament do zaangażowania współczesnych pań w mieście. Leksykon to publikacja, która w sposób naturalny wpisuje się w misję Rady Kobiet w Opolu. Może stanowić wartościowe narzędzie edukacyjne i źródło inspiracji do dalszej pracy na rzecz równości płci, wzmocnienia roli kobiet w społeczeństwie oraz kontynuacji ich działań na rzecz rozwoju Opola – zauważa Katarzyna Mazur-Kulesza.

Lista kobiet, które zasłużyły na napisanie o nich biogramu, w sumie liczy prawie 300. Musieliśmy zdecydować się na wyselekcjonowanie setki. Podstawowym kryterium było to, czy dana osoba jeszcze żyje, czy już nie. Pomysłodawczynie podjęły decyzję, że w obecnym tomie przedstawią tylko te Opolanki, które już odeszły. Wśród nich jest na przykład księżna Wiola.

– Uważam, że jest to osoba, którą w pierwszej kolejności należałoby upamiętnić w przestrzeni publicznej miasta. Przede wszystkim dzięki niej Opole stało się piękne – rozpoczęła się budowa zamku, murów obronnych, wybudowano dzisiejszą katedrę. Po śmierci męża, księcia Kazimierza I opolskiego zawalczyła o byt księstwa, nie zgadzając się na przejęcie władzy przez książąt wrocławskich. Walkę wygrała, dzięki czemu księstwo opolskie przetrwało do 1532 roku – tłumaczy Anna Pobóg-Lenartowicz.

Niektóre z nich umarły nie tak dawno, jak na przykład dr Danuta Berlińska, Lidia Gola-Krynska czy Maria Furmanek.

– Są kobietami z naszych czasów. Co do tych wcześniejszych, warto pamiętać, że możliwości zaistnienia kobiety w przestrzeni publicznej dawniej były bardzo trudne, a dla wielu z nich po prostu niemożliwe. Jeszcze w XIX wieku kobiety nie mogły samodzielnie przystępować do czynności prawnych i były reprezentowane przez mężczyzn. Nie pracowały w zawodach wymagających wykształcenia. Wyjątkiem są akuszerki, które wykształcenie zdobywały w Opolu, a ich praca na rzecz kobiet podlegała kontroli państwowej.  W naszym leksykonie mamy jedną akuszerkę, podpalaczkę Charlotte Malig – czarny charakter. Nazwiska innych opolskich położnych można odnaleźć jeszcze w dawnej dokumentacji urzędowej – mówi Aleksandra Starczewska-Wojnar.

W Leksykonie znajdą się m.in. takie postaci, jak Małgorzata Gorzołka, którą już w wieku 15 lat przyjęto do pracy w biurze Związku Polaków w Niemczech oraz Jadwiga Leszczyńska, nauczycielka i bibliotekarka, założycielka polskiej szkoły w powojennym Pokoju oraz inicjatorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu. Inna znakomita postać to Marta Liguda-Pawleta, właścicielka Polskiej Księgarni w Opolu. Jej działalność w zakresie edytorstwa i księgarstwa miała istotny wpływ na rozwój kultury polskiej na Górnym Śląsku.

Autorki Leksykonu są zdania, że współczesną liderką byłaby także dr Stefania Mazurek, nauczycielka młodzieży i dorosłych zaangażowana w tajne nauczanie podczas okupacji w Warszawie. Od 1945 roku według jej projektu i pod jej kierunkiem działało w Opolu gimnazjum i liceum repolonizacyjne. Organizowała placówki edukacyjne dla dorosłych oraz była pierwszym kierownikiem Studium Języków Obcych w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu, jednocześnie ucząc języka niemieckiego. Podobnie jak dr Danuta Tokar, liderka zespołu, który stworzył opolską szkołę dydaktyki fizyki, zdobywającą uznanie nie tylko w Polsce.

– W mieście z tak bogatą historią i tradycją istnieje jeszcze wiele postaci zasługujących na upamiętnienie. Z biegiem lat rośnie zainteresowanie historią kobiet i ich wkładem w rozwój społeczny, kulturowy i polityczny. W miarę jak odkrywane są nowe archiwa, dokumenty czy biografie, coraz więcej postaci zasługuje na upamiętnienie. Dlatego mam nadzieję, że nasz Leksykon się spodoba, a kolejne tomy będą naturalną odpowiedzią na rosnącą potrzebę poznania pełniejszego obrazu roli kobiet w historii Opola – uważa Katarzyna Mazur-Kulesza.

Leksykon opolanek pod redakcją Anny Pobóg-Lenartowicz, Aleksandry Starczewskiej-Wojnar i Katarzyny Mazur-Kuleszy wyda Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Opolu 2024. Recenzentami są prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz i dr hab. Adriana Dawid. Sfinansowano ze środków Urzędu Miasta Opola.

W najnowszym numerze papierowym Czasu na Opole ukazał się wywiad z redaktorkami Leksykonu.

 

Dariusz Król

Znawca futbolu, pomysłodawca i były redaktor naczelny ogólnopolskiego tygodnika „Tylko piłka”. W przeszłości także dziennikarz tygodnika i dziennika Gazeta Opolska (m.in. kierownik działu sportowego). Obecnie redaktor magazynu „Opole i kropka” i Czasu na Opole, w których zajmuje się głównie tematami z życia miasta, historią i sportem.

Najnowsze artykuły