132 lata temu urodził się Szymon Koszyk

Nie trzeba mieszkać na opolskim Zaodrzu, aby wiedzieć, że jest tam ulica Szymona Koszyka. Dzisiaj mijają 132 lata od jego narodzin (3 lipca 1891 roku w Opolu). Po latach mówił, że była to najgorsza dzielnica w mieście.

Żołnierz armii niemieckiej i jej dezerter

Był publicystą, działaczem narodowym i społecznym związanym ze Śląskiem Opolskim. Pierwszym burmistrzem Głuchołaz po II wojnie światowej.

Szymon Koszyk ukończył szkołę nauczycielską w Prószkowie oraz szkołę we Włoszech. Współpracował m.in. z „Gazetą Opolską”. Wcielony w 1914 do armii niemieckiej podczas I wojny światowej. Walczył pod Verdun, gdzie został ciężko ranny. Zdezerterował z armii niemieckiej w 1918. Ukrył się w Tarnowie, gdzie wyszkolił oddział wojska, z którym zdobył miejscowe koszary austriackie.

Do Opola wrócił w 1919 roku, skąd został wydelegowany jako konsultant do Paryża na konferencję pokojową. Po I powstaniu śląskim założył w Gosławicach drużynę skautową pod nazwą Towarzystwo Skautów Opolskich. W 1920 zorganizował w Opolu pochód, który skończył się starciem z niemieckimi bojówkami. Ten epizod zasługuje na szersze wspomnienie.

Jak Koszyk uszedł z życiem

Pochód prowadzony 2 maja 1920 roku przez Szymona Koszyka od strony dzisiejszego Zaodrza do centrum miasta został zaatakowany na moście przez niemieckie bojówki. Wielu manifestantów dotkliwie pobito, w tym Szymona Koszyka, który ledwo uszedł z życiem.

Wczesnym rankiem 2 maja 1920 roku zbliżały się do Opola cztery grupy ludności polskiej, szły czterema kolumnami — od strony Groszowic, Gosławic, Czarnowąsów i Zaodrza – na wiec w śródmieściu z okazji 129. rocznicy Konstytucji 3 Maja. Siedmiotysięczny pochód grupy wkraczającej do Opola od strony Zaodrza zatrzymał się na dzisiejszym placu Józefa Piłsudskiego. Drogę zagrodziły im zwarte szeregi niemieckich bojówkarzy. Przywódca polskiej grupy Szymon Koszyk szybko ocenił sytuację. Znaczną część pochodu stanowiły dzieci, kobiety i starcy, wszyscy poubierani w narodowe stroje, na rowerach i wozach, z instrumentami muzycznymi w rękach, stali teraz bezbronni. „Nie damy ziemi skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy…” – śpiew ucichł raptem, zrobiło się cicho. „Tod den Polen!!” – okrzyk odbił się od murów kamienic. Ruszyło niemieckie natarcie. Na Polaków posypały się kamienie, a potem poszły w ruch pałki, noże, kastety. Ludność polską ogarnęła panika. Gołe ręce okazały się za słabe. Policzono rannych, było ich około stu, przeważnie kobiety i młodzi chłopcy. „Pozostają tylko zdrowi mężczyźni, reszta do domu” – zadecydował Szymon Koszyk. Kobiety nie protestowały, odjechały wozami, zabierając rannych. Wkrótce na łące pozostało około tysiąc polskich chłopów. Rozebrano dokumentnie najbliższe płoty. Teraz każdy trzymał w ręku sękaty kij albo płaską, twardą sztachetę. Niemieccy nacjonaliści nie spodziewali się tak silnego kontrataku – w pół godziny opanowano całą ulicę Niemodlińską.

„Rodacy, kochani chłopi” – przemówił stojąc na parapecie okna jednej z kamienic Koszyk – przybyliśmy tutaj ubrani świątecznie, aby przeżyć piękny dzień. Nie spodziewaliśmy się tego brutalnego napadu. Niemcy odbyli wczoraj pochód i nikt im nie przeszkadzał, chociaż byliśmy w stanie to zrobić. Dzisiaj polała się pierwsza polska krew na przedmieściach Opola w czasach plebiscytu, ale tę walkę rozpoczęli Niemcy. My w walce dla Polski nie ustaniemy, niech żyje Polska!”

Mimo iż Polaków było teraz znacznie mniej, metr po metrze wypierano Niemców w stronę śródmieścia. I wtedy pojawił się przedstawiciel Komisji Międzysojuszniczej, a z nim oddział zielonej policji Sipo z inspektorem Ploetzem na czele. Walka ustała. „Polacy muszą się rozejść do domów, wiecu nie będzie” – zakomunikował sucho oficer angielski. „Pozostałe wasze grupy zostały już całkiem rozbite” – dodał. Polacy nie rozchodzili się jednak, wobec tego Ploetz jako stróż porządku, chcąc załagodzić sytuację, postanowił wystąpić w roli arbitra.

Ploetz wezwał przywódcę polskiej grupy celem rozpoczęcia „rokowań”. Przed szereg wystąpił Szymon Koszyk. W tym momencie kordon policji załamał się i Polaka otoczyli bojówkarze niemieccy. Inspektor – udając, że nie spostrzega manewru bojówkarzy – nakazał policji wyrównać szeregi. Dostał raz butelką, potem drugi i trzeci, ale nie upadł, głowę miał twardą, jednak uderzenia prętem żelaznym nie wytrzymał. Kto wie, jak by się to wszystko dla Koszyka skończyło, gdyby nie niemiecki komunista Erich Kreintenhubert, wysoki, silny chłop, który stanął w obronie bitego. Co prawda i on w końcu upadł, ale wtedy inspektor przestraszył się. Padła komenda i sprawna Sipo zasłoniła szablami mocno już pokrwawionych Polaka i Niemca.

Ponieważ zachodziła obawa, że w nocy nacjonaliści niemieccy mogą wtargnąć do szpitala, sekretarz komisariatu plebiscytowego w Opolu, Antoni Kęsa, po kryjomu wywiózł rannego autem do Bytomia. Szymon Koszyk przeżył.

W okresie od sierpnia 1920 do lutego 1921 był dowódcą Polskiej Organizacji Wojskowej na powiat opolski. W III powstaniu śląskim dowodził I batalionem opolskim, następnie pracował w sztabie dowództwa podgrupy “Linke”, która w dużej mierze składała się z niemieckojęzycznych Ślązaków. W czasie II wojny światowej ukrywał się na Kresach i w Krakowie. Był w tym czasie członkiem tajnej organizacji Nowy Węgiel.

Pierwszy burmistrz Głuchołaz

Szczęśliwie udało mu się przetrwać II wojnę światową i w 1945 roku trafił do Głuchołaz. Już od 4 maja do końca 1947 roku pełnił funkcję burmistrza tego opolskiego miasteczka, gdzie wydał „Kalendarz Głuchołaski na rok 1946”. W 1947 roku wrócił do Opola, gdzie pracował w prasie. Był współtwórcą Archiwum Miejskiego w Opolu, w którym pracował w latach 1948–1951. Członek Związku Literatów Polskich, Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Instytutu Śląskiego, ZBoWiD i PTTK. Od 1957 pozostawał na emeryturze.

4 lipca 1971 r. w Klubie Związków Twórczych w Opolu Szymonowi Koszykowi z okazji 80. urodzin zgotowano nie lada niespodziankę. Jak czytamy w Kronikach Miejskich: „życzenia składano językiem literackim, potocznym i gwarą, wcześniej sadzając jubilata na okazałym zabytkowym fotelu”.

Szymon Koszyk zmarł 11 sierpnia 1972 roku.

Dariusz Król

Na zdjęciu Szymon Koszyk z mieszkańcami Opola. Rok 1969.

Fot. Jerzy Stemplewski