8 maja, czyli kręta historia końca II wojny światowej
W Opolu pod Pomnikiem Bojownikom o Polskość Śląska Opolskiego odbyły się dziś uroczystości 78. rocznicy zakończenia II wojny światowej. 8 maja obchodzony jest Narodowy Dzień Zwycięstwa. Dla Polaków to jednak był dzień zwycięstwa bez… zwycięstwa, a sam akt podpisania kapitulacji Niemiec okazał się dość skomplikowanym wtedy wydarzeniem.
Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej zakończenie II wojny światowej pamiętają jako moment, który przyniósł zamianę jednej niewoli na inną. Zastąpienie totalitaryzmu nazistowskiego – komunistycznym, dominacji Berlina – dominacją Moskwy. Dlatego w tych krajach tego dnia mówi się o rocznicy zakończenia II wojny światowej, ewentualnie zwycięstwa nad Niemcami.
„Fakt, że jeden zbrodniarz pomógł pokonać drugiego, nie czyni tego pierwszego ani trochę mniej zbrodniczym” – pisał przed laty na stronach IPN polski historyk i politolog, Filip Musiał. I trudno odmówić mu racji.
7 maja 1945 roku w kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych generała Eisenhowera w Reims we Francji, Niemcy skapitulowały przed przedstawicielami USA, Wielkiej Brytanii i ZSRS. Była to tzw. wstępna kapitulacja, którą podpisali – ze strony aliantów – generał Walter Bedell Smith (przedstawiciel Naczelnego Dowództwa Alianckich Sił Ekspedycyjnych) i generał-major Iwan Susłoparow (przedstawiciel Stawki Najwyższego Naczelnego Dowództwa), a ze strony Niemiec generał-pułkownik Alfred Jodl (szef sztabu Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu), major Wilhelm Oxenius (z Naczelnego Dowództwa Lotnictwa) i admirał Hans-Georg von Friedeburg (z Naczelnego Dowództwa Marynarki Wojennej).
Akt kapitulacji z 7 maja mówił o zakończeniu działań wojennych do godziny 23:01 (czasu środkowoeuropejskiego) dnia 8 maja 1945 roku. O jego podpisaniu Józef Stalin dowiedział się już po fakcie, co wywołało wściekłość dyktatora. Przywódca Sowietów domagał się podpisania bezwarunkowej kapitulacji przez Niemców w Berlinie, w obecności marszałka Żukowa.
Alianci spełnili to żądanie. Podpisanie aktu bezwarunkowej kapitulacji Niemiec miało miejsce w gmachu szkoły saperów w dzielnicy Karlshorst w Berlinie i nastąpiło 8 maja 1945 roku o godzinie 22:43 czasu środkowoeuropejskiego. W tym momencie w Moskwie był już 9 maja, godzina 00:43.
Akt kapitulacji wszedł w życie 8 maja o godzinie 23:01 czasu środkowoeuropejskiego. W Moskwie był 9 maja, godzina 1:01. Tym samym w Europie zakończyła się najtragiczniejsza wojna w historii, która pochłonęła dziesiątki milionów ludzkich istnień na całym świecie.
Historia obchodów zakończenia II wojny światowej komplikowała się także w Polsce. Przypomnijmy. W PRL-u święto obchodzone było uroczyście w latach 1946–1989, a w okresie 1945–1950 był to nawet dzień wolny od pracy. Został zniesiony ustawą z 15 stycznia 1951 i przywrócono ponownie w latach 1982-1989. Po 1990 r. nie organizowano oficjalnych uroczystości, jednak w wielu miastach jednostki wojskowe wspólnie z samorządami organizowały własne obchody święta. Oprócz tego nieregularnie żołnierze polscy brali udział w paradzie w Moskwie.
Pomimo zmian ustrojowych w Polsce, obchodzone 9 maja Narodowe Święto Zwycięstwa i Wolności pozostało oficjalnym świętem państwowym. Polacy nie chcieli jednak świętować zwycięstwa razem z Rosjanami i tego samego dnia co oni. W 2014 r. zwrócił na to uwagę dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN Andrzej Zawistowski. W końcu marca 2015 r. z powodu nadchodzącej 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej w Europie, prezes IPN Łukasz Kamiński skierował na ręce Marszałka Sejmu RP pismo z prośbą o zniesienie Narodowego Święta Zwycięstwa i Wolności obchodzonego 9 maja. 24 kwietnia 2015 Sejm RP przyjął ustawę o Narodowym Dniu Zwycięstwa obchodzonym 8 maja, jednocześnie znosząc Narodowe Święto Zwycięstwa i Wolności obchodzone 9 maja.
